Μαστίχα (χίου)

Α)

Ήδη από την αρχαιότητα η μαστίχα Χίου ήταν γνωστή, για τις ιατροφαρμακευτικές της ιδιότητες.
Στις μέρες μας, η επιστημονική κοινότητα με ορθές και επιστημονικά αποδεκτές μεθόδους, βασισμένες σε αποτελέσματα εργαστηριακών ερευνών και κλινικών μελετών, και οι οποίες πραγματοποιούνται από ανεξάρτητους ερευνητές στην Ελλάδα και διεθνώς, σταδιακά αποκαλύπτουν ότι η φυσική Μαστίχα Χίου διαθέτει μοναδικές ευεργετικές και θεραπευτικές ιδιότητες, επιβεβαιώνοντας με αυτό τον τρόπο τα όσα και ιστορικά έχουν καταγραφεί.
Συγκεκριμένα, έχει τεκμηριωθεί επιστημονικά η ευεργετική δράση της Μαστίχας κατά των παθήσεων του πεπτικού συστήματος, η συμβολή της στη στοματική υγιεινή, η σημαντική αντιμικροβιακή και αντιφλεγμονώδη δράση της , και το γεγονός ότι αποτελεί φυσικό αντιοξειδωτικό. Παράλληλα, η μαστίχα Χίου, συμβάλει στην επούλωση τραυμάτων και στην ανάπλαση της επιδερμίδας.
Παρακάτω, γίνεται μια συνοπτική αναφορά στις πιο σημαντικές ερευνητικές μελέτες, γύρω από τις ιατροφαρμακευτικές δράσεις της μαστίχας της Χίου, τα αποτελέσματα των οποίων έχουν -όπως ήδη αναφέραμε- δημοσιευτεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά.

• Αντιμικροβιακή δράση αιθέριου ελαίου Μαστίχας Χίου
  Σημαντική ερευνητική δραστηριότητα έχει πραγματοποιηθεί γύρω από την αντιμικροβιακή δράση του αιθέριου ελαίου της μαστίχας – μαστιχέλαιο. Στις μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί, διερευνάται ο περιορισμός του ρυθμού αύξησης αλλά και η θανάτωση μικροβίων, βακτηρίων και παθογόνων μικροοργανισμών, όταν στα υποστρώματα ανάπτυξης έχει προστεθεί μαστιχέλαιο, το αιθέριο έλαιο της μαστίχας Χίου.
  Τα συμπεράσματα των μελετών, επιβεβαιώνουν τη σημαντική αντιμικροβιακή και αντιμυκητιακή δράση του μαστιχελαίου, γεγονός που ενθαρρύνει την αξιοποίηση του, ως συστατικό φαρμακευτικών και άλλων σκευασμάτων προστασίας και περιποίησης.

• Η Μαστίχα της Χίου ως παράγοντας προστασίας από την αθηροσκλήρωση
  Στις μέρες μας, είναι έντονο το επιστημονικό ενδιαφέρον για τα φυσικά αντιοξειδωτικά, ως παράγοντες προστασίας από την αθηροσκλήρωση,. Πρόκειται για ουσίες οι οποίες λόγω της σύνθεσης τους παρέχουν προστασία ενάντια στο σχηματισμό αθηρωματικών πλακών αποτρέποντας τον κίνδυνο αθηροσκλήρωσης και καρδιακών παθήσεων. Η παρουσία φαινολικών μορίων, τιτερπενικών ενώσεων, καθώς και φυτοστερολών στη μαστίχα της Χίου, είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς τα συστατικά αυτά δρουν ενάντια στην οξείδωση της λιποπρωτεΐνης χαμηλής πυκνότητας (Low Density Lipoprotein – LDL) και αυτό αποτελεί σημαντική ένδειξη για την εν δυνάμει αντιοξειδωτική δράση της. Η ερευνητική δραστηριότητα στο πεδίο αυτό βρίσκεται ακόμη σε πειραματικό στάδιο. Τα μέχρι τώρα πάντως δημοσιευμένα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά και συνιστούν πιθανή χρήση της μαστίχας ως φυσικό αντιοξειδωτικό.

• Η Μαστίχα Χίου στη στοματική υγιεινή και οδοντιατρική έρευνα
  Σχετικές μελέτες, απέδειξαν, ότι η μάσηση της μαστίχας Χίου βοηθάει αποτελεσματικά στην εκγύμναση των ούλων, με όλες τις ευεργετικές συνέπειες για την υγεία των δοντιών.Παράλληλα, επιβεβαιώθηκε ότι η μαστίχα Χίου, σε αντίθεση με κοινές τσίκλες, λόγω της ιδιάζουσας γεύσης και της σχετικής σκληρότητας της, προκαλεί μεγαλύτερη διέγερση σίελου γεγονός που αυξάνει την αίσθησης φρεσκάδας και καθαρότητας στο στόμα, ενώ παράλληλα συντελεί στην καταπραϋντική αντιμετώπιση της ξηροστομίας, που παρουσιάζεται συχνά ειδικά στα άτομα τρίτης ηλικίας.Σε συνδυασμό με τα παραπάνω, έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές μελέτες και κλινικές έρευνες που αφορούν στη δράση της μαστίχας και της τσίκλας με μαστίχα Χίου, στον περιορισμό του σχηματισμού μικροβιακών πλακών, καθώς και στην αναστολή της βακτηριακής ανάπτυξης στην στοματική κοιλότητα.

• Η δράση της Μαστίχας στην πρόληψη και θεραπεία παθήσεων του πεπτικού συστήματος
  Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αποτελέσματα σύγχρονων επιστημονικών μελετών, που σχετίζονται με την θεραπευτική δράση της μαστίχας σε παθήσεις του πεπτικού συστήματος.Ήδη, από την αρχαιότητα ήταν γνωστό, ότι η μαστίχα της Χίου αποτελούσε δραστικό συστατικό για την ανακούφιση από πόνους του στομάχου π.χ. γαστρικές διαταραχές, προβλήματα δυσπεψίας, γαστραλγίες, καθώς και πεπτικά έλκη.Στη σύγχρονη εποχή, επιστημονικές, εργαστηριακές αλλά και κλινικές μελέτες έρχονται να επιβεβαιώσουν την παραπάνω σημαντική δράση της μαστίχας Χίου. Οι πρώτες ερευνητικές προσπάθειες πραγματοποιήθηκαν σε πανεπιστημιακά ιδρύματα και κλινικές του Αραβικού κόσμου, περιοχές που η χρήση της μαστίχας Χίου ήταν και είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη ακόμα και σε ιατροσόφια και συνταγές της πρακτικής ιατρικής.

• Χρήση της Μαστίχας ως συστατικό σε επουλωτικά έμπλαστρα τραυμάτων και ως αναπλαστικός παράγοντας της επιδερμίδας
  Τα αποτελέσματα σχετικών δημοσιεύσεων αποκαλύπτουν, ότι η μαστίχα παρουσιάζει άριστες επουλωτικές και συγκολλητικές ιδιότητες, ενώ παράλληλα δεν προκαλεί ανεπιθύμητες παρενέργειες στο δέρμα (δερματίτιδα, δερματικός αποχρωματισμός κ.α.), όπως άλλα κοινά επουλωτικά.Η μοναδική αυτή φυσική ρητίνη χρησιμοποιείται ήδη πολύ συχνά ως συστατικό σε επιδέσμους, έμπλαστρα, επιθέματα και σε άλλα επουλωτικά μέσα, που εφαρμόζονται για την προστασία και επούλωση τραυμάτων ή μετεγχειρητικών τομών.

Β)

H Μαστίχα Χίου είναι η φυσική ρητίνη που βγαίνει από τον κορμό & τα κλαδιά του σχίνου (Pistacia Lentiscus var. Chia).  Η έκκριση αυτή προκαλείται με χάραγμα του σχίνου από αιχμηρό εργαλείο. Η Μαστίχα εμφανίζεται σαν δάκρυ στα χαραγμένα σημεία και ρέει κατά σταγόνες στο χώμα. Κατά την έκκρισή της έχει τη μορφή κολλώδους και διαυγούς υγρού για να στερεοποιηθεί σε ακανόνιστα σχήματα μετά την πάροδο 15-20 ημερών. Η μορφή της, αφού στερεοποιηθεί, είναι κρυσταλλική και η αρχική της γεύση είναι μάλλον πικρή, για να φύγει σύντομα, αφήνοντας ένα ιδιαίτερο άρωμα που της προσδίδει μοναδικότητα. 

 Ο βαθμός σκληρότητας της Μαστίχας εξαρτάται από την θερμοκρασία της ατμόσφαιρας, τον χρόνο έκθεσής της στην φύση, καθώς και το μέγεθος που έχει το δάκρυ. Όταν η ροή της Μαστίχας είναι συνεχής, το δάκρυ είναι μεγάλο και σχετικά μαλακό, ενώ η μη συνεχής ροή, αποδίδει μικρό δάκρυ, αλλά μεγαλύτερης σκληρότητας.

 Η Μαστίχα Χίου από το 1997, έχει χαρακτηρισθεί ως Προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.), βάσει του υπ’ αριθμ. 123/1997 Κανονισμού (L0224/24-1- 97) της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει  καταχωρηθεί  στον σχετικό Κοινοτικό Κατάλογο των Προϊόντων Π.Ο.Π.*  
 

*Ως Π.Ο.Π χαρακτηρίζεται το προϊόν, του οποίου τα χαρακτηριστικά οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο γεωγραφικό περιβάλλον,  ενώ η παραγωγή, η μεταποίηση και η επεξεργασία του λαμβάνουν χώρα σε οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή.

Σύμφωνα με τον παραπάνω κανονισμό η Μαστίχα Χίου προστατεύεται από την πώληση οιασδήποτε ανταγωνιστικής απομίμησης που θα υπεξαιρούσε τη φήμη της Ονομασίας Προέλευσης.


...Το Δένδρο

 Το μαστιχόδενδρο ή σχίνος –επιστημονικά Pistacia Lentiscus var. Chia-  είναι θάμνος αειθαλής ύψους 2-3 μέτρων που αναπτύσσεται αργά για να πάρει την τελική του μορφή ύστερα από 40 – 50 χρόνια, ενώ η παραγωγή Μαστίχας είναι δυνατή μετά τον πέμπτο χρόνο της φύτευσής του. Ο σχίνος είναι ανθεκτικό φυτό, ευπαθές μόνο στην παγωνιά και την κακομεταχείρηση. Οι νέες φυτείες προέρχονται 
 από κλαδιά παλαιότερων δέντρων (τα  μοσχεύματα) και οι παλιές ανανεώνονται με παρφυάδες ή καταβολάδες. 

Σχίνοι ή δένδρα αυτής της οικογένειας αποτελούν κύριο στοιχείο της Μακκίας βλάστησης των παραμεσόγειων χωρών, αλλά μόνο στη Χίο, δένδρο και φύση σε μία μαγική συνταγή μας χαρίζουν την ευχαρίστηση, την ανακούφιση και τη γιατρειά μέσα από τα πολύτιμα «δάκρυα» της Μαστίχας. 

...Τα Μαστιχοχώρια

Η Μαστίχα, όπως ήταν φυσιολογικό, έδωσε το όνομα της στους  μεσαιωνικούς οικισμούς στη Νότια Χίο που περιγράφονται ως Μαστιχοχώρια. Αυτή είναι η κοινή ονομασία των χωριών της νότιας Χίου, γιατί μόνο εκεί ευδοκιμεί ο Μαστιχοφόρος σχίνος που η εκμετάλλευση του μέχρι και σήμερα αποτελεί την κύρια πηγή εισοδήματος για τους κατοίκους της περιοχής.
 

 Η ίδρυση των οικισμών χρονολογείται από την Βυζαντινή περίοδο, όμως στα χρόνια της Γενουατοκρατίας(1346–1566), οπότε και συστηματοποιείται η καλλιέργεια της Mαστίχας, παίρνουν την οριστική τους μορφή και παρά τις φθορές και τις καταστροφές που έχουν υποστεί στο πέρασμα των αιώνων εξακολουθούν να αποτελούν μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς. 

 Σκοπός της ίδρυσης και οργάνωσης των χωριών ήταν η συστηματική εκμετάλλευση του μονοπωλιακού προϊόντος της Μαστίχας. Για την προστασία των χωρικών από τους επιδρομείς που μάστιζαν το Αιγαίο τους μεσαιωνικούς χρόνους οι θέσεις, των χωριών, ήταν αθέατες από τη θάλασσα , η διάταξη των οικισμών είχε φρουριακή μορφή και σε όλους παρατηρούνται κοινά χαρακτηριστικά στην πολεοδομική συγκρότηση: έχουν κλειστό τετράπλευρο σχήμα και τα τελευταία προς τα έξω σπίτια σχηματίζουν περιμετρικά το αμυντικό τείχος. Στο κέντρο των οικισμών υπήρχαν ψηλοί ορθογώνιοι πύργοι και μικρότεροι κυλινδρικοί στις γωνίες του τείχους . Οι  δρόμοι δεν ακολουθούν γεωμετρικές χαράξεις και η είσοδος στους οικισμούς ήταν δυνατή μόνο από μία πρόσβαση. Τα σπίτια ακολουθούν ως προς την οργάνωση των χώρων τους τις ίδιες αρχές αλλά παρόλαυτα εμφανίζουν ποικιλία. Είναι λιθόκτιστα με ισόγειο και έναν όροφο και οι χώροι τους καλύπτονται από ημικυλινδρικούς θόλους(γέρματα). Στο ισόγειο ήταν οι στάβλοι και οι αποθήκες  για τα γεωργικά προϊόντα , ενώ στον όροφο τα δωμάτια κατοικίας , που αναπτύσσονταν γύρω από ένα κεντρικό υπαίθριο χώρο , το «πουντί» , που χρησίμευε για τον λιασμό και τον αερισμό του ορόφου . Τα δώματα των σπιτιών ήταν σχεδόν στο ίδιο ύφος , έτσι ώστε να γίνεται εύκολη η διαφυγή των κατοίκων σε περίπτωση κινδύνου , από σπίτι σε σπίτι.

Σήμερα, Μαστίχα παράγουν 24 χωριά τα οποία είναι χαρακτηρισμένα ως παραδοσιακοί ή διατηρητέοι οικισμοί από το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού. Τα χώρια αυτά είναι: ο Άγιος Γεώργιος, τα Αρμόλια, οι Βαβύλοι, η Βέσσα, το Βουνό, η Ελάτα, η Έξω Διδύμα, το Θολοποτάμι, τα Θυμιανά, η Καλαμωτή, η Καλλιμασιά, ο Καταρράκτης, το Λιθί, η Μέσα Διδύμα, τα Μεστά, το Μυρμήγκι, τα Νένητα, το Νεχώρι, οι Ολύμποι, η Παγίδα, τα Πατρικά, το Πυργί και τα Φλάτσια.

...Ιδιότητες Μαστίχας

Η  Μαστίχα της Χίου αναγνωρίστηκε από τα αρχαία χρόνια, τόσο για το ιδιαίτερο άρωμα της, όσο και για τις θεραπευτικές της ιδιότητες. Έχει καταγραφεί ως η πρώτη φυσική τσίκλα του αρχαίου κόσμου, που χρησιμοποιούνταν για τον καθαρισμό των δοντιών και τη φρεσκάδα της αναπνοής. Την χρησιμοποιούσαν ακόμη στην κοσμετολογία, για καθαρισμό του προσώπου και του σώματος. Συμμετείχε ως δραστικό συστατικό σε μια σειρά από φαρμακευτικές συνταγές και ιατροσόφια, που έχουν κατά καιρούς καταγραφεί στις διεθνείς φαρμακοποιίες. Έχει επίσης καταγραφεί στη διάρκεια των αιώνων, λόγω των ευεργετικών ιδιοτήτων της στην υγεία του ανθρώπου και τη συμβολή στην ανακούφιση από διάφορες ασθένειες.
 

 Στη σύγχρονη εποχή, η επιστημονική κοινότητα, έστω και με καθυστέρηση, αλλά με ορθές και επιστημονικά αποδεκτές μεθόδους, έρχεται να επιβεβαιώσει και να τεκμηριώσει τις ευεργετικές δράσεις της Μαστίχας Χίου. Αποδεικνύεται πλέον επιστημονικά, ότι η Μαστίχα Χίου παρουσιάζει ευεργετική δράση κατά των παθήσεων του πεπτικού συστήματος, συμβάλλει στη στοματική υγιεινή, παρουσιάζει σημαντική αντιμικροβιακή και αντιφλεγμονώδη δράση, αποτελεί φυσικό αντιοξειδωτικό, ενώ παράλληλα συμβάλει στην επούλωση τραυμάτων και την ανάπλαση της  
 επιδερμίδας. 

Ήδη στις μέρες μας, μια σειρά από ανακοινώσεις, σε διεθνούς  κύρους επιστημονικά περιοδικά, επιβεβαιώνουν τις ιστορικά καταγεγραμμένες ιδιότητες της Μαστίχα της Χίου. Οι ανακοινώσεις αυτές βασίζονται σε αποτελέσματα εργαστηριακών ερευνών αλλά και κλινικών μελετών, που πραγματοποιούνται από ανεξάρτητους ερευνητές τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς και οι οποίες σταδιακά αποκαλύπτουν ότι η Μαστίχα της Χίου διαθέτει μοναδικές ευεργετικές και θεραπευτικές ιδιότητες.

...Χρήσεις

Αναμφισβήτητα η μοναδικότητα της μαστίχας Χίου οφείλεται στις εξαιρετικές θεραπευτικές ιδιότητες της, στην παγκόσμια αποκλειστικότητα του γενέθλιου τόπου που αφορά στην παραγωγή της και στο σπάνιο άρωμα της. Όμως η μοναδικότητα αυτή ενισχύεται από την πολύ-χρηστικότητα της και το γεγονός ότι αγαπήθηκε και ενσωματώθηκε στην κουλτούρα διαφορετικών λαών και πολιτισμών ιδιαίτερα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η Μαστίχα Χίου έχει εκτεταμένες εφαρμογές και χρήσεις αποτελώντας πηγή έμπνευσης στον κλάδο των τροφίμων και ποτών, στην φαρμακευτική και  χημική βιομηχανία και στην παραγωγή καλλυντικών και αρωμάτων. 


 Σήμερα η Μαστίχα Χίου εξάγεται σε όλον τον κόσμο και παράγεται μεγάλη  ποικιλία προϊόντων όπως: αρτοσκευάσματα,  γλυκά, μαρμελάδες, παγωτά, σοκολάτες, τσίχλες,  καραμέλες, ροφήματα, τσάι,  καφές, γαλακτοκομικά, ζυμαρικά, σάλτσες, λικέρ, ούζο, κρασί, συμπληρώματα διατροφής, προϊόντα στοματικής υγιεινής,  χειρουργικά νήματα, επιθέματα για εγκαύματα, οδοντο-νήματα, 
 σαπούνια, καλλυντικά, αρωματικά κεριά, αιθέρια έλαια, βερνίκια ζωγραφικής και συγκολλητικές ρητίνες.